Müsahibə

"Exo moskvı" radiostansiyasına birbaşa efirdə müsahibəsi

(4 iyul 1997-ci il)

Sergey Korzun: Danışır "Exo Moskvı" radiostansiyası. Moskva vaxtı ilə saat 19.03 radələridir. Bizim bugünkü qonağımız Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyeviç Əliyevdir. Gün aydın, Heydər Əliyeviç!

Heydər Əliyev: Gün aydın.

Sergey Korzıın: Bu proqramın sahibi kimi birinci sualı mən verirəm. Siz səhhətinizlə əlaqədar on il bundan əvvəl SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin birinci müavini vəzifəsindən istefa vermisiniz. Bunu belə əsaslandırmışdılar. İndi özünüzü necə hiss edirsiniz?

Heydər Əliyev: Özümü yaxşı hiss edirəm. Söz xatirinə demirəm, həyat fəaliyyətimin necə olmasından görünür. Özümü yaxşı hiss edirəm.

Sergey Korzun: Çox sağ olun ki, bu studiyaya gəlməyə razılıq verdiniz. Vaxtı itirməyək. Proqramın iştirakçılarını təqdim edirəm: Aleksey Venediktov, Vyaçeslav Terexov.

Sual: Heydər Əliyeviç! Azərbaycan Respublikasının prezidenti kimi Sizin Rusiya Federasiyasına ilk rəsmi səfəriniz bu gün başa çatır. Bu, ilk rəsmi səfərdir. Zəhmət olmasa, deyin, o vaxtların – SSRİ- nin həsrətini çəkməyi demirəm, Siyasi Büronun iki üzvü, yaxud Siyasi Büronun üzvü Əliyev və Siyasi Büro üzvlüyünə namizəd Yeltsin paytaxtdan-paytaxta gəlmədən, haradasa, sakit guşədə bir fincan qəhvə içə-içə məsələləri həll edə bildikləri vaxtların həsrətini çəkirsinizmi? İndiki vaxtda gəlmək lazımdır, indiki məsələlər ağırdır...

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, yaşadığımız və işlədiyimiz həmin rejim, həmin sistem baxımından ümumən ötən vaxtların həsrətini çəkmirəm. Hesab edirəm ki, biz bu sistemdən ayrıldıq və həmişəlik ayrıldıq. Amma insanlarla ünsiyyət, əlaqələr həsrəti qalıbdır. Mən burada, Moskvada işləyərkən çoxlu insanlarla, o cümlədən işlə əlaqədar çoxları ilə ünsiyyətdə olurdum. Onlar çox yaxşı, mehriban insanlar idilər. Elm, mədəniyyət, incəsənət xadimlərinin çoxları ilə ünsiyyətdə olurdum. Bir də ki, ümumiyyətlə, Moskva gözəl, yaxşı şəhərdir. Hətta Moskvada yaşadığım zaman da şəhərdəki vəziyyət, həyat mühitinin özü həmişə xoşuma gəlibdir. Şübhəsiz ki, Moskvada yaşadığım dövrdə mən bu şəhərə, bu həyata alışmışdım. Ona görə də nə isə bir həsrət var, lakin bu, sırf şəxsi, subyektiv xarakter daşıyır.

Sual: Boris Nikolayeviç gözünüzə necə dəyirdi – son vaxtlar bəzi məqalələr çıxır ki, guya Boris Nikolayeviç danışıqlarda da özü qərar qəbul etmir, qoca, xəstə adamdır, doğrudur, siz ondan 10 yaş böyüksünüz, ancaq bununla belə, həmsöhbət, tərəfdaş, bilmək istəyirsinizsə, rəqib kimi gözünüzə necə dəyirdi?

Heydər Əliyev: Əvvəla, 10 yaş yox. Mən yaşca bir az böyüyəm, amma ümumiyyətlə, böyüyəm. Bilirsiniz, mən onu çox yaxşı formada gördüm. Sonuncu dəfə onunla martın 27-28-də, burada MDB dövlət başçılarının toplantısı keçiriləndə görüşmüşdüm. Elə onda da yaxşı təsir bağışlayırdı, amma bu dəfə xüsusilə xoşuma gəldi. Axı mən dünən uzun müddət onunla birlikdə idim: Biz təkbətək danışıqlar apardıq, sonra nümayəndə heyətlərinin bir-birilə danışıqları oldu, daha sonra – axşam isə Kremldə, Qranovit palatasında Azərbaycan prezidentinin şərəfinə ziyafət verildi. Biz yanaşı oturmuşduq, yeyir, içir, musiqiyə qulaq asır və söhbət edirdik. Onun vəziyyəti çox yaxşıdır və qərarları özünün qəbul etməməsi barədə deyilənlər isə hesab edirəm ki, uydurmadır. O, danışıqlar aparmış, mənimlə söhbət etmişdir. Biz təkbətək təxminən saat yarım söhbət etmişik. Sonra nümayəndə heyətləri ilə söhbət etmişik, sənədlər imzalamışıq. Sənədlərin imzalanmasından sonra o, bəyanat verdi, mən bəyanat verdim. Biz jurnalistlərin suallarına cavab verdik, bunların hamısı insanların gözü qarşısında olub, ona görə də bəzi adamların dedikləri uydurmadır. Hesab edirəm ki, onun vəziyyəti yaxşıdır, zənnimcə, sağlamlığını bərpa edibdir. Dünən nahar vaxtı mən ona dedim ki, arıqlayıb, bunun özü də yaxşıdır. Xəstələnməkdən əvvəl çox, həddən artıq kök idi, köklük heç kimə, o cümlədən ona da lazım deyil. Bir sözlə, onun vəziyyəti yaxşıdır.

Sual: Siz baş prokuror Skuratov ilə görüşdən sonra buraya gəlmisiniz. Hətta bir saat ləngidiniz.

Deyə bilərsinizmi, söhbətiniz nə barədə idi və hansı qərarlara gəldiniz?

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, bu, baş prokurorla mənim ilk rəsmi fərdi görüşüm idi. Hər şeydən öncə hesab edirəm ki, Rusiyanın yaxşı baş prokuroru var. O, alim, ziyalı adamdır. Mənə belə gəlir ki, özünün savadı, ziyalılığı ilə o, prokurorluğun işinə yeni və müsbət çox şey gətirir. Mən bunu kənardan hiss edirdim, sonra söhbət zamanı da gördüm. Bu, ilk təəssüratdır.

Onunla nə barədə danışdığımıza gəldikdə isə, birincisi, söhbətimizin ilk mövzusu Rusiya və Azərbaycan prokurorluq orqanları arasında qarşılıqlı əlaqəni gücləndirməyin zəruriliyi haqqında idi. Çünki dünən biz həm də çox mühüm sənəd – dostluq, əməkdaşlıq və qarşılıqlı təhlükəsizlik haqqında müqavilə imzalamışıq. Deməli, bütün dövlət strukturları bir-birilə yaxşı qarşılıqlı əlaqə saxlamalıdır. Bu, söhbətimizin birinci əsas məsələsidir. Sonrakı məsələ isə, – bu barədə mətbuat konfransında da sual verdilər, – Azərbaycanda ağır cinayətlər, qətllərlə, terrorlarla və hansısa digər ağır hadisələrlə bağlı cinayətlər törətdikdən sonra Rusiya ərazisində gizlənən şəxslərin aşkar edilib tutulması və Azərbaycana verilməsi haqqında məsələ idi. Mən mətbuat konfransında cavab verdim ki, son vaxtlar, xüsusən 1996-cı ilin ikinci yarısından, bəlkə də, 1996-cı ilin əvvəlindən başlayaraq Rusiya Prokurorluğu ilə Azərbaycan Prokurorluğu arasında, Rusiya DİN ilə Azərbaycan DİN arasında yaxşı əlaqələr yaranıbdır. Hesab edirəm ki, bu işdə baş prokuror kimi Skuratovun da, daxili işlər naziri kimi Kulikovun da böyük xidmətləri var. Məsələn, biz onların respublikamıza münasibətindən də, Rusiya ərazisində gizlənən şəxslərin məhz aşkara çıxarılması ilə bağlı fəaliyyətindən də razıyıq. Mən deməliyəm ki, belə insanların artıq bir çoxu tutulub və Azərbaycana verilib, onların işləri üzrə təhqiqat aparılıb və hətta bu insanların bir çoxu mühakimə edilib, özü də bizdə məhkəmə iclasları açıq keçirilir. Ona görə biz bu mövzunu da müzakirə etmişik, çünki bu problemlər hələ qalır, hələ məsələlər var və mən inanıram ki, Skuratov şəxsən özü indən belə də bu məsələləri qarşılıqlı anlaşma ruhunda həll edəcəkdir.

Sual: Yəni o, Sizi başa düşdü?

Heydər Əliyev: Bəli, mən onu başa düşdüm və o da məni başa düşdü. Ümidvaram ki, bu, yaxşı olacaq.

Sual: Heydər Əliyeviç, Mütəllibovla bağlı məsələni həll etmək mümkün oldumu? Çünki bu, heç kimin dilindən düşmür.

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, biz bu məsələni heç müzakirə də etmədik. Mən bir daha demək istəyirəm: Bu, haqqında heç danışılası, üstəlik də sizin studiyada xatırlanası adam deyildir. O, buna layiq deyildir. Sadəcə olaraq Rusiya Federasiyasındakı bəzi insanların günahıdır ki, Mütəllibov kimi cinayətkarlara himayədarlıq edirlər. Əgər bu adam prezident vəzifəsində olarkən cinayət törətmiş və Rusiya Federasiyasının hərbi təyyarəsində gizlənib Moskvaya gəlmişsə və artıq 5 ildir burada yaşayırsa – elə bunun özü onun kimliyindən xəbər verir. Yaxşı, deyək ki, bacarmadı, deyək ki, əkildi, qaçdı. Özü bilər! Lakin atılıb – düşməsin! Amma o, burada hər şeyə burnunu soxur, orada isə ayrı-ayrı insanları şikəst edir. Nə cür şikəst edir? Adamları öz cinayətkar fəaliyyətinə cəlb edir, terrorçuluq tapşırıqları ilə Bakıya, Azərbaycana göndərir, orada isə onları tuturlar, onlar həbsxanaya düşürlər, şübhəsiz ki, cəza alırlar. Hesab edirəm ki, o, bu insanları şikəst edir. Ola bilsin bu insanlar nə dərəcədə onun təsiri altına düşdüklərini bəlkə o qədər də başa düşmürlər, anlamırlar.

Lakin o, bu işlə məşğul olur. Əgər belə işlərlə məşğul olmasaydı, bizə əsla lazım deyil, Azərbaycan onsuz daha təmizdir. Daha bir alaq otunu Azərbaycana aparmağımıza nə ehtiyac var? Harada olmasından – dəmir barmaqlıq arxasında və ya öz mənzilində oturmasından asılı olmayaraq, o, bizə gərək deyildir.

Sual: İndi Azərbaycanda hakimiyyət uğrunda leqal mübarizə mövcuddurmu?

Heydər Əliyev: Nə danışırsınız. Yoxdur. Onun tərəfindən?

Müxbir: Yox, ümumiyyətlə Azərbaycanda.

Heydər Əliyev: Gəlin Mütəllibov barədə sözümü tamamlayım. Biz Yuri İliç Skuratov ilə bu mövzuda danışdıq. Mən ona dedim ki, zəhmət olmasa, hamıya çatdırın: qoy o, dinc otursun, öz işləri ilə məşğul olsun, ancaq cinayət törətməklə məşğul olmasın. Yox, əgər o bunlarla məşğul olacaqsa, ya siz onu tutmalısınız, yaxud da onu burada tutub Azərbaycana gətirəcək adamlar tapılacaqdır. Bax belə. O ki qaldı hakimiyyət uğrunda mübarizə barədə sizin sualınıza, bilirsinizmi, bu baxımdan Azərbaycan, təəssüflər olsun, bir növ yoluxucu xəstəliyə düçar olmuşdu. Özünüz diqqət yetirin: hakimiyyət uğrunda 1992-ci ildə də mübarizə olmuşdur. Mütəllibov istefaya getdi, qaçıb aradan çıxdı. Hakimiyyət uğrunda bu mübarizə nəticəsində Xalq Cəbhəsi hakimiyyətə gəldi. Ancaq bir ildə o öz nüfuzunu tamamilə itirdi, çünki hakimiyyətə qeyri-qanuni yolla gəlmişdi. Bilirsinizmi, xalq başa düşürdü ki, bu adamlar, bu qüvvələr ölkəni idarə etmək iqtidarında deyildirlər. Onlara müəyyən dərəcədə inanmışdılar, çünki onlar küçə və meydanlarda təsirli sözlər söyləyirdilər. Amma ölkəni idarə etməyə başlayan kimi səhvlər buraxmağa başladılar, öz bacarıqsızlığını nümayiş etdirdilər, təxminən bir neçə aydan sonra xalq onlara olan etimadmı itirdi. Hakimiyyət uğrunda mübarizə aparan ayrı- ayrı adamlar bundan istifadə edərək onları devirməyə çalışdılar və Vətəndaş müharibəsi başlandı – bu, məhz 1993- cü ilin may-iyun aylarında oldu.

Belə bir çətin vəziyyət yarandıqda Azərbaycan ziyalılarının, Azərbaycan xalqının bir çox nümayəndələri, eləcə də respublikanı daha idarə edə bilməyən Azərbaycan rəhbərləri mənə müraciət etdilər. Mən Naxçıvanda, blokada şəraitində olan bir vilayətdə yaşayırdım. Bilirsinizmi, Naxçıvan təcrid olunmuşdu. Mən Bakıya gəldim və xalq mənə etimad göstərdi, məni prezident seçdi.

Bilirsinizmi, hakimiyyət uğrunda mübarizə terrordan keçir. Mənə qarşı terror törətməyə çox cəhdlər göstərilmişdi. 1994-cü ilin oktyabrında elə həmin Surət Hüseynov Əliyevi devirməyi qərara almışdı. 1993-cü ildə Vətəndaş müharibəsinin baisi məhz bu adam olmuşdur, mən onu Azərbaycanın baş naziri təyin etmişdim, o isə öz silahlı qüvvələrini başına toplamışdı. Lakin onun cəhdi baş tutmadı. Mən xalqa müraciət etdim və xalq mənim arxamda durdu. Xüsusi təyinatlı milis dəstəsi komandirinin rəhbərlik etdiyi adamlar altı aydan sonra əl- ələ verərək öz böyük hərbi qüvvələrindən istifadə etdilər və Əliyevə qarşı terror törətməyi, hakimiyyəti devirməyi qərara aldılar. Ancaq biz bunun da qarşısını aldıq və onları yerində oturtduq. Onların çoxu həbs edilmişdir, lakin bu adamların bir qismi qaçıb aradan çıxmış, Rusiya və başqa ölkələrin ərazisində gizlənmişdir.

Sonra biz Ukrayna prezidenti Kuçma ilə hava limanına gedərkən körpünü partlatmağa cəhd göstərildi, ancaq biz bunu da aşkara çıxardıq. Oradan 160 kiloqram trotil və müxtəlif materiallar tapıldı. Mən Rumıniyada rəsmi səfərdən sonra evə qayıdarkən raketlə mənim təyyarəmi vurmağa cəhd göstərildi. Amma biz bunun da qarşısını aldıq. Təəssüflər olsun ki, bütün bunlar o vaxtlar burada olmuş şəxslər tərəfindən təşkil edilmişdi. Onlardan bəziləri hələ də Rusiya ərazisində gizlənirlər. Elə indi də bəziləri hakimiyyətə can atırlar. Amma bilin ki, Əliyev olan yerdə belə şeylər mümkün deyildir. 1998-ci ildə ölkəmizdə növbəti prezident seçkiləri keçiriləcəkdir. Mənim prezidentlik müddətim bitir. Bax, onda kim istəyirsə, buyurub öz namizədliyini irəli sürə bilər.

Sual: Heydər Əliyeviç, Siz öz namizədliyinizi verəcəksinizmi?

Heydər Əliyev: Əlbəttə, verəcəyəm. Mən işə ona görə girişməmişəm ki, bunu kiməsə verim.

Sual: Səfərinizin çox mühüm nəticələrindən biri də budur ki, Siz prezident Yeltsinlə Qarabağ üzrə Minsk qrupunun işini gücləndirməyi qərara aldınız. Bəyan edildi ki, beş prezident – dinləyicilərimizə xatırladım ki, bunlar Azərbaycan, Rusiya, Ermənistan prezidentləridir, habelə ABŞ və Fransa prezidentləridir, – çoxdan mövcud olan bu problemi yerindən tərpətmək üçün toplaşmağa hazırdırlar. Sizin fikriniz necədir: bu görüşdə Dağlıq Qarabağ, Dağlıq Qarabağın nümayəndələri hər hansı şəkildə iştirak etməlidirlərmi?

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, siz irəli qaçırsınız.

Müxbir: Mən buna çalışıram.

Heydər Əliyev: İrəli qaçmaq lazım deyildir. Əvvəlcə ona nail olmaq lazımdır ki, Boris Nikolayeviçin dediyi kimi olsun. Bunun vaxtı çatanda baxarıq, biz oraya nə ilə gedəcəyik. Biz oraya danışmaq üçünmü, növbəti bəyanat vermək üçünmü gedirik, yoxsa, məsələnin konkret həlli üçünmü gedirik? Əgər məsələnin konkret, real həlli olarsa, onda çox şey barəsində düşünməyə dəyər. Odur ki, irəli qaçmaq gərək deyildir.

Sual: Heydər Əliyeviç, Siz nəyə qadir olduğunu Çeçenistanda nümayiş etdirmiş Boris Berezovski kimi münaqişə məsələləri sahəsində mütəxəssisi Qarabağ probleminin həllinə cəlb etmək istərdinizmi?

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, mən burada olarkən eşitmişdim ki, Boris Abramoviç Berezovski Tbilisi ilə Süxumi arasında vasitəçilik səfərləri həyata keçirir və orada nəyisə həll edir, mən çox istərdim ki, orada nə isə bir şey həll edilsin. Doğrudur, bu iki həftədə informasiya ilə daha ətraflı tanış olmağa imkan olmayıbdır. Odur ki, Bakıya qayıdan kimi bu məsələ ilə maraqlanacağam. Əgər o, orada hər hansı irəliləyişə, məsələnin hər hansı şəkildə həllinə nail olarsa, onda imkanlardan nə üçün də istifadə etməyək. Ümumiyyətlə, mən bu məsələyə real kömək – gözdən pərdə asmaq üçün deyil, məhz real kömək göstərə biləcək hər bir şəxsin yardımından və ya xidmətlərindən istifadə etməyə hazıram.

Sual: Heydər Əliyeviç, son vaxtlar keçmiş Sovet İttifaqı məkanında, məsələn, Rusiya ilə Belarusiya arasında ittifaq kimi əlavə qurumlar yaradılmağa başlanmışdır. Bildiyiniz kimi, dünən Ukrayna, Moldova və Rumıniya prezidentləri hansısa bir saziş imzalamışlar. Bu yaxınlarda Avropa Şurası isə – Sizin ölkəniz Avropa Şurasına daxil olmağa namizəddir – federasiya olmasa da, Zaqafqaziya İttifaqı, bir növ Avropanın Zaqafqaziya Şurasını, Parlament Assambleyasını yaratmağı təklif etmişdir. Ümumiyyətlə, Siz belə bir inteqrasiyanı, əgər bilmək istəsəniz, regional inteqrasiyanı Ermənistan, Gürcüstan və Azərbaycan arasında inteqrasiyanı yaratmağa necə baxırsınız?

Heydər Əliyev: Siz bilirsiniz ki, Zaqafqazıya tarixən çox sıx bağlı olan regiondur. Mən Gürcüstanı, Azərbaycanı və Ermənistanı nəzərdə tuturam. Amma təəssüflər olsun, Ermənistanın Azərbaycana qarşı hərbi təcavüzü ilə əlaqədar bunların hamısı pozulmuşdur. Əgər Ermənistan öz təcavüzkar əməllərindən əl çəksə, əgər Ermənistanın qoşunları, silahlı qüvvələri Azərbaycan ərazisindən çıxarılsa, siz bilirsinizmi, Azərbaycan ərazisinin 20 faizi erməni silahlı birləşmələrinin işğalı altındadır, oradan bir milyon nəfərdən çox Azərbaycan sakini qovulmuşdur, Azərbaycanın ərazi bütövlüyü pozulmuşdur, işğal edilmiş Azərbaycan ərazilərini azad etmək, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa etmək mümkün olarsa, əlbəttə, Dağlıq Qarabağa Azərbaycan respublikasının tərkibində yüksək dərəcədə özünüidarə statusu vermək məsələsini həll etmək şərti ilə və Ermənistan ilə Azərbaycan arasında sülh bərqərar edilərsə – biz isə bunu çox istəyirik – Zaqafqaziya respublikaları arasında iqtisadi əməkdaşlıq və ümumiyyətlə əməkdaşlıq keçmişdəkinə nisbətən, zənnimcə, görünməmiş miqyas alacaqdır. Keçmişdə isə biz hamımız müttəfiq respublikalar olmuşuq, Mərkəzə – Moskvaya çox güclü bağlı olmuşuq, xüsusi bir müstəqilliyimiz yox idi. İndi isə, müstəqil, suveren dövlətlər olan Gürcüstan, Azərbaycan, Ermənistan arasında yaxşı münasibətlər olarsa, sizi əmin edirəm ki, bu, təkcə Zaqafqaziyaya deyil, eləcə də bütün Qafqaza çox böyük fayda gətirəcəkdir. Yeri gəlmişkən, bizimlə Gürcüstan arasında çox yaxşı münasibətlər var. Yaxşı iqtisadi və mədəni əməkdaşlıq edirik. Bilirsinizmi, Gürcüstanda yanın milyona yaxın azərbaycanlı yaşayır, onlar Gürcüstanın tam hüquqlu vətəndaşlarıdır, biz onlarla yaxşı əlaqələr saxlayırıq. Amma istərdik ki, Ermənistan da öz təcavüzkar əməllərindən əl çəksin, nəhayət, başa düşsün ki, bu məsələni zor gücünə həll etmək mümkün deyildir. Üç ildən çoxdur ki, aramızda atəşkəs rejimi qüvvədədir. Biz bu rejimə əməl edirik və edəcəyik. Ümidvaram ki, Minsk qrupunun, xüsusən Rusiya prezidentinin, ABŞ prezidentinin, Fransa prezidentinin simasında həmsədrlər – dünyada onlardan da iri olan ölkələr yoxdur – bu prezidentlərin simasında bu işə, dünən Boris Nikolayeviçin dediyi kimi, lazımınca girişəcəklər. Biz ümid edirik ki, 1997-ci il münaqişənin məhz sülh yolu ilə aradan qaldırılması və təbii olaraq, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün bərpa edilməsi ilə əlamətdar olacaqdır.

Sual: Heydər Əliyeviç, mümkün olan müttəfiqlər haqqında söhbətin davamı kimi soruşmaq istəyirəm. Azərbaycan ənənəvi islam ölkəsidir. Birincisi, dinin rolu nə dərəcədə yüksəkdir, Siz bu roldan necə istifadə edirsiniz və bununla bağlı nə iş görürsünüz? ikincisi isə, ənənəvi islam ölkələri ilə əlaqələriniz necə inkişaf edir?

Heydər Əliyev: Bilirsiniz, Azərbaycanda hüquqi dünyəvi dövlət qurulur. Biz bu prinsipi əsas götürərək öz daxili və xarici siyasətimizi aparırıq. Bu prinsipi əsas götürərək bütün ölkələrlə münasibətlər yaradırıq. O ki qaldı islam dininə, bəli, bu, yeddinci əsrdən başlayaraq azərbaycanlıların etiqad etdikləri dindir. Din hər bir xalq üçün mənəvi sərvətdir, xristian dini, islam dini və s. kimi.

Ancaq bilirsiniz ki, sovet hakimiyyəti illərində dini qadağan etmişdilər, xüsusən islam dini çox güclü qadağan olunmuşdu. Mən keçmişi xatırlayıram, burada, Moskvada kimlərsə belə hesab edirdi ki, guya xristian dini dünyəvi dindir, müsəlman, islam dini isə pis dindir. Mən hesab edirəm ki, dinləri hansısa kateqoriyalara bölmək olmaz. Keçmişdə belə idi. Allaha şükür ki, indi belə deyil. İslam dini Azərbaycanda öz mövqeyini bərpa edib, Azərbaycanda rus pravoslav kilsəsi, yəhudi sinaqoqu var və bu üç konfessiya bir-birilə çox yaxşı əməkdaşlıq edir. Azərbaycan sakinlərinin, vətəndaşlarının dini ehtiyaclarmı ödəyirlər. Hansısa təməlçilik təhlükəsi olmamışdır. Biz ümumiyyətlə hər cür təməlçiliyin əleyhinəyik. Qəribədir, təməlçilikdən söhbət düşəndə, nədənsə islam təməlçiliyi haqqında danışırlar. Ümumiyyətlə, islam dininə hələ indiyədək özünü göstərən bu cür münasibəti mən yolverilməz sayıram. Hər bir dinin yaşamağa hüququ var və yaşayır. Axı, sovetlər dövründə ateizm təbliğatı ilə nə qədər məşğul olsalar da, bir şey çıxmadı. Görün, İsa məbədi necə tikilir! Amma bir vaxtlar onu dağıtmışdılar. Eləcə də Azərbaycanda məscidləri dağıtmışdılar, indi yenilərini tikirlər. Bu, təbii haldır. Mənim dinə münasibətim çox yaxşıdır, lazım olanda, əlamətdar günlərdə məscidə gedirəm, dindarlar qarşısında çıxış edirəm. Mən rus pravoslav kilsəsinin başçısı ilə də və yəhudi sinaqoqunun başçısı ilə də çox yaxşı münasibətlər saxlayıram.

İrana gəldikdə isə, İranın öz dövlət rejimi var, o islam dövlətidir. Amma bizdə, Azərbaycan dünyəvi dövlətdir. Ancaq biz dost ölkələrik, böyük sərhədimiz var, çox böyük birgə tariximiz var, ənənələrimiz bir- birinə çox bənzəyir. İranda 30 milyona qədər azərbaycanlı yaşayır. Yeri gəlmişkən deyim ki, onlar İranın Azərbaycanla bitişik hissəsində yaşayırlar. Yeri gəlmişkən, bu hissə İran Azərbaycanı adlanır. Ona görə də münasibətlərimiz mehriban, yaxşıdır, dediyim fərqlər bir-birinə əsla mane olmur.

Sual: Heydər Əliyeviç, Sizin hər bir cavabınız bir neçə yeni sual doğurur. İndi mən bunları cəmləşdirməyə çalışacağam. Siz İran barəsində danışdınız. Bu barədə əslində heç yerdə yazılmayıb və nədənsə hər iki prezident də bu barədə danışmadılar, bəlkə indi siz deyəsiniz. Axı, bir vaxt İran- Azərbaycan sərhədinin birgə qorunması məsələsi qarşıda dururdu və Rusiyanın bir çox yüksək vəzifəli xadimləri və hərbçiləri belə hesab edirdilər ki, İran-Azərbaycan sərhədinin yeganə sahəsinin birgə qorunmaması Rusiyanın təhlükəsizliyi üçün qorxuludur. Bununla əlaqədar dərhal ikinci sualı vermək istəyirəm – bu necə olur, iki prezident iki hərbi nazirə, iki hökumət başçısı müavininə tapşırdılar ki, razılığa gəlsinlər və bu gün, bir saatdan sonra siz yola düşənədək Qəbələ müşahidə stansiyası haqqında məsələni həll etsinlər, lakin nə hər iki hərbi nazir, nə də hər iki hökumət başçısı müavini bunu yerinə yetirmədilər.

Heydər Əliyev: Haradan bilirsiniz ki, yerinə yetirməmişik? Bax indi yerinə yetirməliyik. Mən baş nazirimizə tapşırıq vermişəm ki, dünəndən bəri hazırladıqları sənədi imzalasın.

Sual: Bəs problem nədən ibarətdir?

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, problem çoxdur, onları bir sözlə ifadə edə bilməzsən. Hər halda sənəd hazırdır və iqamətgahdan buraya yollanarkən Azərbaycan baş nazirinin birinci müavininə göstəriş verdim ki, sənədi imzalasın.

O ki qaldı sualınızın birinci hissəsinə, yaxşı sualdır. Kim düşünüb ki, bir suveren dövlətin sərhədini digər dövlətin qüvvələri ilə birlikdə qorumaq lazımdır? Bir deyin görüm, bunu haradan götürüblər, bunu kim düşünüb ortaya atmışdır? Biz bununla razı deyilik, bu, uydurma bir şeydir. "MDB-nin xarici sərhədi" kimi termini burada, Rusiyada bəzi strukturlar uydurmuşlar. Mənə aydın deyildir, "MDB-nin xarici sərhədi" nə deməkdir. Əgər MDB Müstəqil Dövlətlər Birliyidirsə, onda hər bir müstəqil dövlət öz sərhədini qoruyur. Nə kimi xarici sərhədlər ola bilər? Məgər Avropa Birliyində xarici sərhədlər varmı? Yaxud region ölkələrinin daxil olduqları bu cür qurumlarda xarici sərhədlər varmı? Heç bir xarici sərhəd yoxdur. Bu uydurmadır, bilirsinizmi, bu, keçmişin qalığıdır. Adamlar keçmişin qalıqlarından, imperiya ovqatından əl çəkməyincə, bərabərhüquqlu əməkdaşlıq ola bilməz. Buna görə də biz "MDB-nin xarici sərhədləri" terminini rədd edirik. Biz hesab edirik ki, öz sərhədimizi qorumaq iqtidarındayıq və öz sərhədimizi qoruyuruq. Yeri gəlmişkən, Rusiya ilə Azərbaycan arasında sərhədi Dağıstan sahəsində Rusiya sərhədçiləri qoruyurlar. Orada çox böyük miqdarda Rusiya sərhədçiləri var. Bizim sərhədçilər də var, onlar sərhədi bizim tərəfdən qoruyurlar. Bəs Rusiya sərhədçiləri nə üçün belə qoruyurdular? Onlar hesab edirdilər ki, Azərbaycandan Çeçenistana guya yaraqlılar keçib gedirdilər. Belə isə onlar bu yaraqlıları niyə buraxırdılar? Ona görə ki, yaraqlılar yox idi, Azərbaycan ərazisindən keçib getmirdilər. Bütün bunların hamısını uydurmuşdular. Elə götürək Aslan Məshədovu. Mənim buraya səfərim ərəfəsində o, Bakıya gəldi. Ona sual verdilər ki, Rusiyanın informasiya orqanlarında bildiriblər ki, Azərbaycandan silah, döyüş sursatı və s. gəlir. O cavab verib dedi: "Bu başdan- başa yalandır. Biz silahı Rusiya ordusundan, Rusiyanın hərbi hissələrindən alırdıq. Orada hər şey satılır və satın alınırdı". Bax, o, beləcə də demişdir.

Sual: Ermənistan kimi?

Heydər Əliyev: Nə dediniz?

Sual: Silahı Rusiya hissələrindən satın alırdılar?

Heydər Əliyev: İndi məlum olduğu kimi, Ermənistan silahları, təəssüf ki, satın almırdı. Satın olsaydı dərd yarı, Rusiya xəzinəsinə pul daxil olardı. Təxminən bir milyard dollarlıq silahı, özü də çox ağır silahı, vahiməli silahı, o cümlədən raketləri – uzaqvuran zenit raketlərini, eləcə də T-72 markalı müasir tankları, habelə müasir artilleriya toplarını, "qrad" qurğularını və bir çox digər silahları pulsuz, qanunsuz olaraq, qeyri- leqal surətdə veriblər. Biz baş prokuror Skuratovla bu mövzuda da danışdıq, çünki onlar təhqiqat aparırlar. Onlar məsələni aydınlaşdırmalıdırlar. Elə sizin qəzetlərdə sərəncamların surətləri dərc edilmişdir. Bu sərəncamları Rusiya ordusu baş qərargahının rəisi Kolesnikov vermişdir ki, oraya filan qədər silah göndərilsin. Yoxsa, siz oxumamısınız? Bunlar sizin qəzetlərdə yazılıbdır. Ona görə də bu göstərişlərin hamısı qanunsuzdur. O da qanunsuzdur, bu da qanunsuzdur, hamısı qanunsuzdur.

Sual: Heydər Əliyeviç, xahiş edirəm deyəsiniz, Azərbaycana qanunsuz olaraq göndərilmiş Rusiya silahları varmı? Çeçenistan məsələsi barədə belə şayiələr doğrudurmu ki, digər hansısa ölkələrlə birlikdə Azərbaycan Çeçenistanın müstəqilliyini rəsmən tanımağa hazırdır?

Heydər Əliyev: Birinci sualınıza cavab verib deyim ki, Rusiyadan Azərbaycana bir dənə də olsun silah gəlib çıxmayıb. Mən bunu bəyan edirəm, çünki Ermənistana silahların qanunsuz olaraq verilməsi ilə əlaqədar aşkara çıxarılmış ciddi cinayətlərlə bağlı indi müxtəlif şayiələr uydururlar ki, bunun üstünü pərdələsinlər. Mən bəyan edirəm əgər haradasa faktlar, sənədlər varsa, qoy onları kimsə üzə çıxarıb stolun üstünə qoysun. Bu, tamamilə istisna edilir.

O ki qaldı Çeçenistanın tanınmasına, biz heç vaxt belə bəyanatlar verməmişik. Çeçenistan Rusiya Federasiyasının subyektidir. Odur ki, biz heç vaxt belə bəyanatlar verməmişik. Yeri gəlmişkən, Aslan Məshədov Bakıda olarkən mənə hətta belə bir sual da vermədi. Bunu da kimsə uydurur, yayır.

Sual: Heydər Əliyeviç, elə isə necə izah etmək olar ki, neft haqqında saziş üç müxtəlif dövlətin üç neft şirkətinin nümayəndələri tərəfindən imzalanmalıdır? Mən bu gün və ya sabah imzalanmalı olan sazişi nəzərdə tuturam.

Heydər Əliyev: O saziş bu gün, bəlkə də sabah imzalanmalıdır. Bu, yenə də Rusiya ilə Çeçenistan arasında olan bir işdir. Çünki bu danışıqlar aparılmışdır. Siz bilirsiniz ki, 1996-cı ilin yanvarında burada, Moskvada biz Azərbaycan neftinin Novorossiysk limanınadək marşrutla nəql edilməsi haqqında saziş imzalamışıq. Biz nefti hələ bu ilin əvvəllərində ixrac etməli idik. Biz öz ərazimizdə Dağıstanadək, sərhədədək boru kəməri çəkdik, bu işə biz yox, beynəlxalq neft şirkətlərinin konsorsiumu 50 milyon dollar sərf etdi. Bu borunu neftlə doldurduq, amma Rusiya tərəfindən nefti qəbul etmədilər. Odur ki, problemlər yarandı və bu problemlər barəsində danışıqlar aparıldı. Danışıqları Viktor Stepanoviç Çernomırdinin özü Soçidə olarkən apardı. Aslan Məshədov oraya getdi. Bu gün Anatoli Borisoviç Çubays dedi ki, onlarla danışıqlar aparıb. Bunu mənə Boris Yefımoviç Nemtsov da dedi. Nəticədə dünən dedilər ki, saziş imzalanacaqdır. Həmin Rusiya- Azərbaycan sazişi qüvvədə qalır, lakin üç şirkətlə – Rusiyanın "Transneft" şirkəti ilə, Çeçenistan və Azərbaycanla kommersiya sazişi imzalanır. Nə deyirəm, bizim etirazımız yoxdur.

Sual: Daha bir olduqca qısa sual. Bu sual ortaya çıxmamışdır. Siz iyulun 8-9-da keçiriləcək NATO-nun Zirvə görüşünə gedəcəksinizmi?

Heydər Əliyev: Mən dəvət edilmişəm və gedəcəyəm.

Sual: Siz həmişə demisiniz ki, Azərbaycan bu gün hər hansı ayrıca hərbi bloklara daxil olmaq niyyətində deyildir. Bəs nə üçün bu Zirvə görüşünə getməyi qərara almısınız?

Heydər Əliyev: Bu, hərbi blok deyildir. Bu, NATO-nun və Şimali Atlantika İttifaqının iclasıdır. Onlar "Sülh naminə tərəfdaşlıq" proqramını elan etdikdə bu proqrama Rusiya da, digər MDB ölkələri də qoşuldular. Biz də qoşulduq. Brüsseldə bu proqramı mən özüm imzalamışam. Onlar məhz "Sülh naminə tərəfdaşlıq" proqramını imzalamış olan ölkələri dəvət ediblər. Bunun nəyi pisdir? Mən oraya onun üçün gedirəm ki, görüm orada nə baş verir.

Sual: Heydər Əliyeviç, ən axırıncı sual – insan iqtisadiyyatı. Neft, borular – bunların hamısı aydındır. Amma bu, adi insana heç də həmişə aydın olmur. Azərbaycan "Kaqor"u və konyakı Sizin səfərinizdən sonra Moskvada yenidən görünəcəkmi?

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, biz Rusiyaya nə qədər istəsəniz Azərbaycan konyakı, "Kaqor", əla Azərbaycan şərabları – ağ, qırmızı, şampan şərabları göndərə bilərik. Amma hökumətinizə deyin ki, qoy belə aksizlər və belə tariflər tətbiq etməsin. Yoxsa, bununla siz özünüzü həqiqətən əla içkilərdən məhrum etmiş olursunuz. Halbuki heç bilmirəm, haradansa çox keyfiyyətsiz şeylər daşıyıb gətirirsiniz. Bu baxımdan bizim məhsul həm keyfiyyətlidir, həm də, mənim əzizim, sizin üçün yaxın və ucuzdur. Çalışın ki, biz onları ixrac edə bilək.

Sual: Çox sağ olun. Xatırladım ki, "Exo Moskvı" radiosunun stansiyasında birbaşa efirdə Azərbaycan Respublikası prezidenti Heydər Əliyevdir. Sağ olun ki, gəldiniz. Sizə uğurlar arzulayırıq!

Heydər Əliyev: Sağ olun! Sizin hamınıza uğurlar arzulayıram!

* * *

                              Birbaşa efirdən sonra suallara cavab:

Müxbir: Siz MDB-də ən yaşlı prezidentsiniz?

Heydər Əliyev: Yaşca ən yaşlı prezidentəm və fəxr edirəm ki, mən bu yaşdayam. Mən 1993-cü ildə prezident seçilmişəm, çoxdan seçilənlər də var.

Sual: İdmanın hansı növü ilə məşğul olursunuz?

Heydər Əliyev: Mən tennislə məşğul olmuram. Mən normal gimnastika ilə məşğul oluram.

Sual: Heydər Əliyeviç, Azərbaycan prezidentinin iş rejimi necədir?

Heydər Əliyev: Mənim iş rejimim ağırdır. Mən bütün günü axşamadək işləyirəm.

Sual: Bəs nə vaxt yuxudan durursunuz?

Heydər Əliyev: Mən səhər təxminən saat 8-in yarısında dururam. Artıq saat 10-da işdəyəm. Gecədən keçənədək işləyirəm, nahar fasiləm axşam təxminən saat 8-də olur. Sonra daha gecəyədək işləyirəm.

Sual: Üzr istəyirəm, bəs ailəniz? Sizin indi yəqin ki, nəticələriniz var?

Heydər Əliyev: Bəli, nəvələrim var.

Sual: Bəs nəticələriniz yoxdurmu?

Heydər Əliyev: Xeyr, nəticələrim yoxdur. Mənim nəvələrim, qızım, oğlum var. Mən onları çox sevirəm. Mən çox ailəcanlı adamam. Amma nə etmək olar, mən buradan qovulandan sonra bir neçə il işsiz qaldım, indi isə işləmək lazımdır.

Sual: O illərin əvəzini çıxmaq üçün? Əmək stajını doldurmaq üçün? Siz özünüzü bu gün təmin edilmiş adam hesab edə bilərsinizmi?

Heydər Əliyev: Nə mənada?

Sual: Deyirlər ki, "təmin edilmiş adam"ın ailəsi heç nədən korluq çəkmir...

Heydər Əliyev: Bilirsinizmi, mən istefaya getdikdə, son illərdə böyük maddi çətinliklər çəkdim. Əgər sizi bu maraqlandırırsa, bir çox digər məişət çətinliklərim də olurdu. Naxçıvanda yaşayarkən qohumlarımgildə qalırdım, əslində, onların öhdəsində idim, çox ağır şəraitdə yaşayırdım. İndi isə prezidentə nə düşürsə, onunla dolanıram. O ki qaldı təmin olunmağıma, mən bu barədə heç vaxt düşünməmişəm. Mən özümü mənəvi cəhətdən təmin olunmuş adam hesab edirəm. Bu isə hər şeydən üstündür.

Müxbir: Heydər Əliyeviç, sağ olun!